Европа Биримдиги тарабынан каржыланган “ДЕМИЛГЕ: Айыл тургундарын иш менен камсыз кылууну көбөйтүү үчүн, кирешелерди алуунун инновациялык куралдары жана комплекстуу жолдору” долбоор EcoHimal Австриялык өкмөттүк эмес уюму, жергиликтүү коомдук уюмдар менен биргеликте ишке ашырылууда. Алар коомдук бирикмелер «Агенты перемен» жана «Бюджет процессти стратегиялоо Борбоору» . Долбоор Ала-Бука районун, Жалал-Абад областынын төрт айыл аймагын камтыйт - Өрүктү, Ак-Коргон, Ала-Бука, 1-Май. Долбоордун мөөнөтү 2 жыл - 1 декабрь, 2015-жылдан 30-ноябрь, 2017-жылга чейин.
Долбоордун жалпы максаты: Жалал Абад облусундагы айыл калкынын эң аз камсыз болгон катмарынын арасындагы жакырчылыкты азайтуу жана айыл жергесинин туруктуу өнүгүүсү үчүн жергиликтүү жамааттык ресурстарды (булактарды) мобилзациялоо. Анын ичинде:
· Айыл жергесиндеги иш менен камсыздоо жана жаштардын киреше алып келүүчү туруктуу иш менен камсыз кылуу үчүн болгон жергилктүү инновациялык демилгелерди колдоо;
· Айыл чарба өндүрүмдүүлүгүн күчөтүү жана чек аралардагы эң аз камсыз болгон калктын катмарынын жашоосунун коопсуздугун күчтөндүрүү үчүн жакшы инфраструктуралык шарттарды түзүү;
· Жегиликтүү жамааттардын жеке ишмердүүлүктү уюштуруу жана айыл аймактарында жашоонун деңгээлин көтөрүү боюнча мүмкүнчүлүктөрүн жогорулатуу.
Долбоордун максаты аймактын жашоо сапатын жакшыртуу калктын, атап айтканда, аялуу аялдарга, 18-30 жаштагы жаштарга жана этностук азчылыктарга багытталган.
Долбоордун негизги компоненттери:
1) Ак Коргон айыл өкмөтүндөгү жашылча жемиштерди кайрадан иштетүүчү цехти ишке киргизүү. Долбоор жабдууларды сатып алып, койдуруп, жумушчуларды окутат. Цехтин орун алган жайы жана коммуникациялары “Эко шире” копператив жана жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органдары тарабынан акысыз камсыздалып берилет
Азыркы учурда «Эко шире» кооперативи шире жасай турган жабдууну коюу үчүн жер дарядап койду. Долбоор аткаруучулар жабдууну сатып алуу үчүн тендер өткөздү. Тендер өтүп, жабдуу Кытайдан күтүлүүдө. Цех алмадан, анын ичинен тамчылаg сугартылган алмадан, шире жасайт.
2) Ала Бука айыл өкмөтүндө тамчылатып сугаруучу системалардын түтүктөрүн чыгаруучу цехти ишке киргизүү. Долбоор жабдууларды сатып алды, койдурду, жумушчуларды окутту. Урунган полиэтиден баштыктар түтүк иштетүү үчүн чийки зат катары болот. Цехтин орун алган жайы жана коммуникациялары “Ала-Бука агроэкосервис” кооператив жана жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органдары тарабынан акысыз камсыздалынды. 30 пластик таштандыларды чогултуу үчүн контейнерлер өндүрүлгөн жана Ала-Бука районунун бардык айыл аймактарында орнотулган. 1000 кг чогултулган полиэтилен калдыктардын айлык көлөмү.
Сатып алынган жабдууларга, анын ичинде түтүк өндүрүү үчүн (1) пластикалык таштандылардан чийки затын өндүрүү боюнча жабдуулар (сындыруучу машина, агломератор, экструзия жана кескич машина) жана (2) түтүк жасоо линиясы кирет.
• Жалпы өндүрүү кубаттуулугу 120 кВт.
• Түтүк өндүрүштүк линия ар кандай диаметринде түтүктөрду өндүрөт, анын ичинде 20 мм, 25 мм, 32 мм, 40 мм, 50 мм.
• Түтүктүн диаметрине жараша 100 метр түтүктү өндүрүү үчүн 15кгдан 40 кг га чеймн колдонулган полиэтилен (Пластикалык калдыктарды) талап кылынат.
• Түтүк өндүрүү боюнча линиянын орточо өндүрүштүк кубаттуулугу 70 пм /с болуп саналат. Бир нөөмөт өндүрүү учурунда линия 9240 пм / ай өндүрө алат. Ала-Бука районунун учурдагы муктаждык 6 айдын ичинде (54 000 погон метр жылына) тейлениши мүмкүн. Бул завод айлык өндүрүмдүлүгүн эки смена иш тартибин киргизүү менен көбөйтүшү мүмкүн экенин белгилей кетүү зарыл.
• Орточо чийки зат керектөөсү 2125 кг/ ай. Чийки заттын булагы: 4 пилоттук айылдык аймагынын ар бир айылда долбоор тарабынан орнотулган I-чогултуу үчүн атайын таштандылар урналары; II - өнөр жай жана тоо-кен компаниялары тарабынан таштандыларды алып терүү ("Ала-Бука Agroecoservice" мүчөлөрү "КАЗ кендердин" калдыктарын жок кылуу үчүн тендерге катышуу) III-талкаланган бөтөлкөлөрдү капкактарга алмашуу, IV-урунган пластикалык буюмдарды сатып алуу; V- чийки заттартды сатып алуу;.
• Болжолдуу наркы Бишкектин базарларына караганда 40% төмөн жана ошол жердин базарларында караганда 70% арзан болот. Улам бул айырмачылыктардын бир узартуу жана жабдууну өркүндөтүү үчүн бир фонд түзүүгө болот.
• Эки линияны иштетүү үчүн 12 туруктуу жумушчу иштейт. Буга таштанды салган жана сорттогон жумушчулар да кирет.
Бул жабдуу Кыргыз Республикасында чыгарылган. Линиянын өндүрүмдүүлүгү пластикалык түтүктөрдү Ала-Бука районуна гана эмес, ошондой эле Чаткал жана Аксы районунун кошуна райондорун камсыз кыла алат.
Пластикалык түтүктөр пластик таштандыларын кайра иштетүү аркылуу өндүрүлө турган болгондуктан, кооператив бул продукттарды сатып алат. Жергиликтүү тургундар пластикалык таштандылар жана буюмдарды чогултуудан пайда табат, жана ошентип, ал айлана-чөйрөнүн абдан булганышын азайтат.
Ала-Бука районундагы суунун тартыштыгына байланыштуу, тамчылатып сугарууну илгерилетип, арзан пластик түтүктөрү жергиликтүү дыйкандар үчүн жеткиликтүү болуп, жана ошону менен жалпы эле жергиликтүү тургундардын жыргалчылыгын көздөйт.
Долбоордун аягында эки линия теӊ "Ала-Бука Агроэкосервис" долбоорунун алкагында түзүлгөн кооперативге өткөрүлүп берилет. Кооператив мүчөлөрү бизнес-пландаштыруунун негиздерин окуп, эксперттер менен чогуу түтүк өндүрүштү өнүктүрүү үчүн бизнес-планды иштетип чыгышат.
3) Ак Коргон жана 1-Май айыл өкмөттөрүндөгү өрнөк болгон 15 га жерге тамчылатып сугаруу системасын иш жүзүндө көрсөтүү. Тамчылатып сугаруу системасы үчүн сатып алуулар жана жабдууларды орнотуу долбоордун эсебинен жасалды.
Долбоордун учурунда тандалган айыл аймактарда көрсөтмө талаада 15 гектар үчүн тамчылатып сугаруу системасын орнотуу - 1-Май айылында - 7 га жерге жана Ак-Коргон айылында- 8 га жерге ийгиликтүү аяктады. Тамчылатып сугаруу системасы үчүн жабдуулар тендер аркылуу сатылып алынган, катышуучулар үчүн негизги шарттардын бири болуп долбоордун алкагында түзүлгөн кооператив Ала-Бука Агроэкосервисте жасалган түтүк сатып алуу болду. Бул кооператив долбоор убактысында түзүлгөн жана азыркы учурда суу түтүктөрүн өндүрөт. Көрсөтмө талаалар үчүн мөмөлүү дарактардын көчөттөрү "Ак-Коргон Агроэкосервис" жана "1-май Агроэкосервис" кооперативдери тарабынан берилди, жалпысынан 3000 көчөт 15,000 гектар жерге отургузулган.
4) Өрүктү-Сай айылындагы сугат каналынын 550 м узундуктагы бөлүгүнүн реабилитациясы. Долбоордун бюджети техникалык-экономикалык негиздемесин даярдоону, каналды калыбына келтирүү долбоор дизайнин иштеп чыгуу, жана курулуш материалдарын жеткирүүнү өзүнө алды. Бардык жер жана курулуш иштери жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын жана жергиликтүү калк тарабынан ишке ашырылган (ашар).
Өрүктү айыл аймагында сугат каналынын 550 метр бөлүмүн калыбына келтирүү (бетондоо):
• Курулуш материалдарын зарыл көлөмүн, техниканы жана иштерди (ТЭО) баалоо;
• Тендер аркылуу курулуш материалдарын сатып алуу;
• Курулуш иштерин бүткөрүү үчүн жергиликтүү жамааттын чогултуу;
• Каналды чет жакаларындагы бактарды жок кылуу (бадалдарды алуу);
• Кол менен чопо жана башка таштандылардан каналдын ичин тазалоо;
• Каналдын ичин жана чет жакаларын экскаватор менен чоӊойтуу;
• Кол менен каналдын ичин жана чет жакаларын бүтүрүү;
• Гравий төшөө;
• Кол менен каналдын ичине жана чет жакаларына гравий төшөө;
• Бетондоо, каналдын ичин суу өтпөгөн мембрана менен, бетонду суу жебегендей кылып, жабуу.
Натыйжалар:
• Туруктуу сугат суу менен камсыз кылуу. Өрүктү айылында сугат канал Өрүктү-Сай айылында сугат суу менен (сугат жана тиричилик муктаждыктары үчүн да колдонулат) 347 үйдү камсыз кылат, Жой Белент айылында 607 үй жана Ала-Бука айылында 200 үй-бүлөгө, жалпы 1154 үй-бүлө, алардын ичинен 403 өзбек үй-бүлөлөр, 751 - кыргыз, 690 жаш үй-бүлөлөр бар.
• Туруктуу сугат суу менен камсыз кылуу. Канал 120 га Өрүктү айыл өкмөтүнүн жерин жана Ала-Бука айыл өкмөтүнүн 160 га жерин сугарат, аны 331 дыйкан сугарат.
• Калыбына келтирүүдөн кийин суу жоготуу 3%га төмөндөдү.
• Каналдын кубаттуулугу секундасына 300 литрден 400 л / с чейин өстү.
• Өрүктү районунун 100 үйүнүн (720 адам) коопсуздугу камсыздалды (сел жана саз коркунучу жоюлду).
Күтүлбөгөн оӊ натыйжалар:
• Суу ресурстарын пайдалануу үчүн жыйымдар каналдын бөлүгү калыбына келтирилгенден кийин чогулуусу 8% га өскөн.
• Ал жакынкы 3 жылда Өрүктү айыл өкмөтүндө 70 жаш үй-бүлөлөр жана Ала-Бука айыл өкмөтүнүн 80 жаш үй-бүлөлөргө үй куруу үчүн жер участокторун бөлүп берүү үчүн 20 гектар жерлерин пайдалануу мүмкүн болуп калды. Каналды калыбына келтирилгенден кийин жогоруда көрсөтүлгөн 20 га жер суу ресурстарын пайдалануу мүмкүнчүлүгүн алды жана жашоо үчүн жарактуу болуп калды.
5) Долбоордун алкагында 4 көп тармактуу айыл чарба кооперативдери түзүлдү: «Ала-Бука Агроэкосервис», «Ак-Коргон агроэкосервис», «1-Май Агроэкосервис» и «Эко шире». Көп тармактуу айыл чарба кооперативдердин максаты – өзүнүн мучөлөрүнүн социалдык экономикалык абалын жакшыртуу.
Бул максатка жетүү үчүн кооперативдер ар бир мүчөсу өз жоопкерчилигине төмөнкү милдеттерди кабыл алган:
· эмгекти уюштуруунун кооперативдик ыкмаларын пайдалануу анын принциптерин сактоо: оз ара жардамдашуу менен биргеликте эмгектенуу, чечимдерди демократиялык жол менен кабыл алуу, финансалык жана чарбалык өз алдынчалыкты жана ачык айкындуулукту – отчеттулукту кармануу, бир мүчө бир добуш эрежесин сактоо, эмгек өндүрүмдүүлүгүн жогорулатуу менен ортолукта пайда көрүү жана пайданы калыс бөлүштүрүү;
· айыл чарба өсүмдүктөрүн өстүрүүдө, кайра иштетүүдө, сатууда инновациялык ыкмаларды пайдалануу;
· башка тараптарга ар түрдүү сервистик (техникалык тейло, курулуш, кайра иштетүү, соода кызмат көрсөтүү) кызмат көрсөтүүнү жайылтуу менен кооперативдин пайдасын арбытуу;
· кооператив мүчөлөрүнүн билим тажрыйба денгээлин дайыма жогорулатып туруу.
6) Долбоордун максаттуу топтордун 600 өкүлдөрүнүн жана бенефициарларынын потенциалын жогорулатуу - жана киреше алып келүүчү иш-аракеттерин пландаштыруу жана уюштуруу боюнча, каражат чогултуу жана долбоорлорду иштеп чыгуу боюнча, натыйжалуу суу ресурстарын башкаруу, бюджетти иштеп чыгуу жана коомдук угууларды уюштуруу, тамчылатып сугаруу боюнча окутуу, заманбап агробизнес ыкмаларын ж.б. үйрөнүү.
Кооператив мүчөлөрүнүн жана бенефициарларынын деӊгээлин жогорулатуу үчүн долбоор алып баруучулар, муктаждыктарга карата ар кандай жергиликтүү же Европа өлкөлөрүнөн эксперттерди чакырышат. Мисалы:
· Тамчылатып сугаруу үчүн кооператив мүчөлөрүнө семинарды өткөзүү Алваро Марко Испаниядан CINGRAL уюмунан чакырылган. Андан башка Марко суу пайдалануучулар бирикмелеринин башчылары менен кезигип, 4 айыл аймактардын суу ресурстарын натыйжалуу башкарууну талкуулады да тиешелүү сунуштарды берди.
· Кооперативди өркүндөтүү тренинги үчүн Непалдан Нараян Дакал чакырылган. Анын кооперативдерди түзүү тажрыйбасы кеӊири, жана аны Непалда кооперативдердин “атасы” дап аташкан;
· Бизнести пландаштырууда практикалык тренингдер үчүн долбоордун командасы АЭК (алдыӊкы эксперттер кызматы) менен кызматташтык курууда. Азыркы учурда АЭК биздин долбоор боюнча улук адис тапты, анын милдеттери болуп,: кесиптик окутуу жана окутуу аркылуу бизнес-пландарды иштеп чыгуу боюнча билим жана өнүктүрүүнүн мүчөлөрүнүн практикалык көндүмдөрүн өркүндөтүү; жана көз карандысыз бизнес-пландардын иштеп чыгуу үчүн зарыл шарттарды түзүү, максаттуу аймактын жергиликтүү ишкерлердин ишинин өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен. Бул тренингдер Ала-Бука районунда 2017-жылдын 11-сентябрдан 3-октябрга чейин өткөрүлөт.
Жалпысынан, жергиликтүү жамааттын 379 өкүлү 14 окутуучу семинарга катышат.
Байланыш учун маалымат:
Ала-Бука районундагы офис:
Ала-Бука айылы, С.Ибраимов көчөсү, 52
Тел: +996 773053595
Бишкек шаарындагы офис:
Ибраимов көчөсү 103, Бизнес Центр «Victory» 3-этаж
Тел: +996 770 892689, +996 312 892689
Долбоордун эл.почтасы: proj2015.2016gmail.LÖSCHEN.com
Web site: www.ecohimal.org/kyrgyzstan2015